Spraakvorming is aandacht besteden aan hoe je iets zegt. Je gebruikt je stem, vormt klinkers en medeklinkers, je volgt het ritme van woorden en zinnen. Je ervaart de spraakmelodie, dat is de wisselende toon, waarmee je uitdrukking geeft aan wat je wilt zeggen. En je gebruikt expressie, zoals verschil in volume en tempo, om de inhoud van je woorden kracht bij te zetten.
Spraakvorming is een speelse oefenmethode en maakt je creatief. Je oefent een gezonde ademhaling, want het ademen is de basis van het spreken. Je oefent goed stemgebruik, een vloeiende uitspraak en verstaanbaarheid (articulatie). Je speelt met alle mogelijkheden van expressie, zoals snel en langzaam, hoog en laag, warm en koel, vriendelijk en hard. Spel en beweging maken je creatief en stimuleren je uitdrukkingsvermogen.
Spraakvorming werkt onthaastend en geeft nieuwe energie. De oefeningen zijn weldadig voor lichaam en ziel. Ademoefeningen werken ontspannend, stemoefeningen verhogen je zelfvertrouwen. Persoonlijk afgestemde oefeningen kunnen je helpen bij gezondheidsklachten, zoals spanningen, stress, vermoeidheid, slaapproblemen, angsten en depressieve stemming
Klinkt je stem warm of koel, vriendelijk of streng? Ben je
goed verstaanbaar, of slik je letters en woorden in? Komt je
lichaamstaal overeen met de inhoud van je woorden? De wijze
waarop je spreekt is belangrijk in het sociale verkeer.
Natuurlijk gaat het in eerste instantie om wat je zegt, want
met de inhoud van je woorden druk je jezelf uit: je geeft je
mening, laat zien waar je voor staat. Maar ook je
lichaamstaal, de klank van je stem en verstaanbaarheid zijn
van groot belang in de communicatie.
Het is goed te weten hoe je overkomt. Dit geldt zowel in je
beroep als in het dagelijks leven. Kinderen zijn
bijvoorbeeld heel gevoelig voor de uitdrukking, die ouders
en verzorgers in hun stem leggen. In veel beroepen is de
spraak een belangrijk middel; lesgeven, leidinggeven, het
houden van presentaties en toespraken, vergen een beheerste
spreekwijze en duidelijke lichaamstaal.
Spraakvorming is een creatief middel om het spreken te
oefenen. Je werkt aan de verschillende aspecten van
communiceren en presenteren. Je oefent een rustige
ademhaling, want het ademen is de basis van het spreken.
Vervolgens werk je aan een duidelijke uitspraak, een heldere
stem, tempo, volume en spraakmelodie.
Ook oefen je lichaamsexpressie, zoals houding, gebaren en
mimiek, die de spraak ondersteunen.
Al doende leer je omgaan met de verschillende wijzen waarop je iets over kunt brengen, zoals: vriendelijk of streng, luisterend of indringend, gepassioneerd of juist verstandelijk.
Met het spreken wil je andere mensen bereiken. Het kan om een gesprekspartner gaan, een groep mensen in vergadering of een publiek. In alle gevallen is het goed om in een wisselwerking met de luisteraar te komen. Dit lukt vooral wanneer je je eigen wijze van reageren kent en weet hoe je kunt inspelen op de ander. Met improvisatie-oefeningen ontwikkel je tegenwoordigheid van geest en alert reageren. Je leert de wisselwerking tussen jou en de ander aanvoelen en hanteren.
Doorgaans wordt niet gewerkt met geluid- of beeldapparatuur, maar voornamelijk met lichaam- en spraakoefeningen, spel en improvisatie. Hierdoor leer je van binnenuit een spreekwijze opbouwen, die bij je persoonlijkheid past. Je kunt het spreken gaan ervaren als een creatief en inspirerend middel, dat je in je beroep en dagelijkse leven ter beschikking staat. Je wordt open en communicatief, wat van waarde is in je persoonlijke functioneren.
De menselijke taal is een prachtig kunstwerk. Iedere klank
heeft een eigen vorm en kleur, ieder woord een eigen ritme
en sfeer. Spreken en schrijven is veelal een expressie van
wat ons bezielt. In de spraak kunnen we onze ziel en
zaligheid leggen, met middelen die ons vrij ter beschikking
staan, zoals stem, volume, spraakmelodie, tempo en alle
mogelijke intonaties. De taal is het creatieve middel bij
uitstek, waarover ieder mens beschikt.
In het dagelijks leven komt dit niet altijd tot uitdrukking.
Daarom hebben we momenten waarop we de taal expliciet als
kunst beleven. Wanneer we een goede roman lezen of een fraai
gedicht, ervaren we taal als geschreven kunst. Taal komt nog
meer tot zijn recht wanneer het gesproken wordt. Wanneer
iemand een sprookje vertelt of een gedicht voorleest kun je
genieten van de muzikaliteit van klanken en intonatie, van
ritme en rijm, van stemming en expressie.
Spraakvorming is een ontdekkingsreis door het land van de
taal. Met speelse stem- en klankoefeningen worden de
basiswaarden onderzocht. Aan de hand van gedichten kun je
muziek in de taal ontdekken. Een vertelling kan zo
schilderachtig zijn, dat je de beelden voor je gaat zien.
Met spel en dialoog kun je je inleven in andere karakters en
wisselende emoties. Verhalen, poëzie en toneelspel
behoren van oudsher tot de literaire kunst. De Spraakvorming
heeft tal van creatieve oefeningen om met deze kunsten aan
het werk te gaan..
Verhalen bestaan uit een stroom van beelden. Het vertellen van verhalen behoort tot de oudste kunstvormen van de mensheid. Vroeger werden verhalen mondeling overgeleverd, maar in de loop der eeuwen zijn ze steeds vaker opgeschreven. Een heel oud verhaal is bijvoorbeeld het Gilgamesj-epos, dat omstreeks 2000 v. C. in het gebied van Tweestromenland (nu Irak) in spijkerschrift werd genoteerd. Een ander verhaal komt uit Griekenland en gaat over de zwerftocht van de held Odysseus. Dit ritmische beschreven verhaal is in de 12e eeuw v.C. opgetekend uit de mond van de blinde zanger Homerus. In IJsland is de Edda, in Finland de Kalewala opgetekend, en van veel andere volken zijn traditionele verhalen bekend.
Zoals je vroeger naar verhalen luisterde, lezen wij nu boeken. Toch is het wat anders wanneer iemand zich inleeft en dan het verhaal mondeling vertelt. Op de moderne podia treden ook verhalenvertellers op, en het is steeds een belevenis om je door hen te laten boeien. In de Spraakvorming is een eigen creatieve stijl ontwikkeld. Voor het voorlezen en vertellen van epische / verhalende literatuur zijn er specifieke epische spraakoefeningen. Met leuke eenvoudige teksten, zoals bijvoorbeeld fabels, kun je zelf creatief leren vertellen.
poëzie ontroert door schoonheid. Een gedicht is muzikaal en geheimzinnig – de essentie zit veelal tussen de regels verborgen, en misschien is het juist daarom dat het ons zo raakt en ontroert. Met weinig korte regels kan een gedicht een indringend beeld schetsen. Het lijkt bij een gedicht wel de kunst om met zo min mogelijk woorden zo veel mogelijk te zeggen. Gedichten kunnen verrassend zijn, inspirerend en troostend. De schoonheid van de taal, met muzikale elementen zoals ritme, rijm en herhaling, komt in de poezie volledig tot zijn recht.
In de Spraakvorming wordt uitgebreid aandacht besteed aan
poëzie. Gedichten leren ons veel over de taal. De
samengebalde vorm leent zich goed om met weinig woorden veel
sfeer op te roepen. Wanneer je een gedicht hoorbaar maakt
door de woorden uit te spreken, kun je nog meer genieten van
de klankschildering van de taal.
In de Spraakvorming zijn oefeningen ontwikkeld, die
specifiek het voordragen van poëzie ondersteunen.
Podiumkunstenaars maken hier gebruik van wanneer zij in hun
programma gedichten voor het voetlicht brengen
Toneelspel toont wat mensen drijft. Op het toneel zien we
een eigenzinnige nieuwe wereld. Daarin treden personen op,
die met elkaar leven als in het echte leven. In de
handelingen en gesprekken herkennen wij onze eigen
drijfveren. We leven mee met de intenties en emoties en
ervaren dit als een gevoel van onszelf.
Als je toneelspeelt verplaats je je in een andere persoon.
Al spelende bouw je een nieuw personage op dat in de loop
van het spel een eigen ontwikkeling doormaakt. Deze persoon
is anders dan jezelf bent, beweegt zich anders, spreekt en
reageert anders. Je verplaatst je in allerlei emoties die
het spel met zich meebrengt, zoals angst, jaloezie,
verdriet, liefde en blijdschap. Acteren vergt een andere
spreekwijze dan het vertellen van een verhaal of voordragen
van poëzie. Om dit te oefenen kent de Spraakvorming
specifieke zgn. dramatische spraakoefeningen.
Spraakvorming beperkt zich niet tot het gesproken woord. Omdat het toneelspel wordt gezien als een geheel oefen je ook de lichaamstaal, houding, gebaren en mimiek. De spil op het toneel is het samenspel, en deze dynamiek kun je het beste oefenen met improvisatie. Vanuit de eigen visie van de Spraakvorming zijn diverse toneelproducties ontwikkeld, zowel op amateur- als op professioneel niveau.
In Nederland werken professioneel opgeleide spraakvormers. Zij zijn werkzaam als podiumkunstenaar, in het onderwijs, als therapeut of binnen het bedrijfsleven. Velen hebben een eigen praktijk en geven kunstcursussen. Anderen hebben een aanstelling op een Vrije School of werken als spraaktherapeut in een zorginstelling. Sommigen werken als acteur of regisseur, of hebben hun eigen verteltheater. Spraakvormers met ervaring in het bedrijfleven werken als teambuilder of begeleider binnen het bedrijfsleven.
Een spraakvormer heeft daarom initiatiefkracht en doorzettingsvermogen nodig. Als podiumkunstenaar schep je je eigen werk, als therapeut kun je een eigen praktijk opzetten. Veel spraakvormers maken gebruik van hun kennis en ervaring uit een eerder beroep, dat zij uitoefenden in het onderwijs, bedrijfsleven of de gezondheidszorg.
Ben je geïnteresseerd in de beroepsopleiding?
Momenteel wordt er in Nederland op de Hogeschool Leiden een
beroepsopleiding Spraak/Drama aangeboden.
Zie website